miércoles, 26 de noviembre de 2008

Historia recente de Dodro






1. PODER POLÍTICO, PODER ECONÓMICO E RELACIÓNS ENTRE AMBOS
1.1. Evolución do concello
O concello de Dodro constitúese como entidade política independente o 7 de xuño de 1836[1] pola escisión en dous do concello de Padrón[2], aínda que xa en 1935 aparecen os de Laíño e Lestrove no partido xudicial de Padrón.
Non se conservan datos municipais sobre o funcionamento do concello no período isabelino nin no Sexenio Democrático, tanto para o reinado de Amadeo I coma para a I República.
1.1.1. Restauración Borbónica (1875-1923)
Para o reinado de Alfonso XII seguen sen conservarse documentos, a primeira acta que se conserva é do 17 de xaneiro de 1885, nela é proclamado Alcalde o Tenente de Alcalde D. Fernando Conde Lois, pola morte do Alcalde anterior, D. Manuel Brañeiro Buela. O 28 de febreiro cámbianse os Peritos repartidores (despois chamaranse Propietarios) e os Suplentes da Xunta por remataren o seu exercicio de catro anos, sendo sustituídos por seis Propietarios e tres Suplentes. O 30 de xuño cesan todos os concelleiros do concello, incluído o Alcalde, elixíndose unha nova corporación para o bienio 1885- 1887. Ó día seguinte, 1 de xullo, proclamase Alcalde a D. Feliciano Barreiro Reboiras.
Tampouco se conservan Libros de Actas entre 1885 e 1900; neste libro de 1900 aparece como Alcalde D. José Viturro Sóñora. O 23 de febreiro cesan, por levar os catro anos de exercicio, os cinco Propietarios e dous Suplentes, sendo remprazados por dous Propietarios e un Suplente, podendo elixir os outros catro o Administrador de Facenda. Para iniciar o ano 1902 constitúese outra corporación municipal[3] na que sigue como Alcalde D. José Viturro Sóñora, sendo elixido coa maioría dos votos da sesión. O 13 de xullo de 1905 prodúcese o cese dos Propietarios e dos Suplentes, entrando outros novos. Para iniciar o ano 1906 volvese constituír o concello, pero segue como Alcalde D. José Viturro Sóñora. En 1908 volvese producir a sustitución dos Propietarios e os Suplentes por outros novos. No mes de xullo de 1909 componse de novo o concello e volvese a elixir Alcalde a D. José Viturro Sóñora pola maioría dos once votos dos edís. O 7 de agosto volven ser cesados remprazados os Propietarios e os Suplentes. No inicio de 1910 volvese constituír o concello e continua como Alcalde D. José Viturro Sóñora. Pero o 8 de febreiro xa aparece como Alcalde D. Manuel Rodríguez Batalla. O 8 de outubro de 1911 vólvense cambiar os Propietarios e os Suplentes. A partir do 5 de novembro de 1911, e ata a composición da nova corporación, o Tenente de Alcalde D. Francisco Rodríguez presidirá as sesións do concello. Esta nova corporación constitúese no inicio de 1912 e é elixido Alcalde D. Ramón Suárez. Para iniciar 1914 volvese constituír o concello e resulta Alcalde D. Ramón Ferreirós Manselle. Despois da constitución de 1916 segue como Alcalde D. Ramón Ferreirós Manselle. O 21 de abril de 1917 cámbianse de novo os Propietarios e os Suplentes. No ano 1918 volvese constituír o concello, pero segue de Alcalde D. Ramón Ferreirós Manselle. En marzo de 1920 constitúese de novo o concello e resulta elixido Alcalde D. Francisco Boga Manselle. En abril de 1922 volvese constituír o concello e segue de alcalde D. Francisco Boga Manselle. O 24 de febreiro de 1923 cámbianse os Propietarios e os Suplentes.
1.1.2. Dictaduras de Primo de Rivera, Berenguer e Aznar (1923-1931)
En outubro de 1923 prodúcese, por acción do golpe, unha nova constitución da corporación municipal, presidindo a mesa da sesión de investidura o Sr. Comandante do posto da garda civil Eusebio Valero, delegado da autoridade militar superior; elíxese Alcalde a D. Francisco Vázquez Torres. 30 de marzo de 1924 intervén o delegado gobernativo do partido[4] e nomease Alcalde a D. Constantino Pérez Carou. O 27 de marzo de 1925 volve intervir o delegado gobernativo do partido e nomease Alcalde a D. Manuel Pérez Lois. O 26 de febreiro de 1930 constitúese o concello e volve ser Alcalde D. Ramón Ferreirós Manselle.
Durante a Dictadura constrúese a actual estrada AC-305 que une Padrón con Ribeira e que pasa polo concello de Dodro, estrada que se fai polo trazado do antigo Camiño Real; para a construcción desta fanse dúas casillas en Dodro, unha en Dodriño e outra en Bexo[5]
1.1.3. II República (1931-1936)
Nas eleccións do 12 de abril de 1931 elíxese Alcalde a D. Juan Francisco Siage Rodríguez. A mesa constituínte acollese á república española ó enterarse de que esta fora proclamada.
Faltan as actas para o ano 1932, a Actas anteriores e posteriores indícannos que neste ano se produciu un cambio de Alcalde, chegando a este posto D. Benigno Baleirón Pérez de Unión Nacional Republicana; en novembro de 1934 Don Antonio Posse, secretario de 3º categoría, pasa a ser Secretario de 1º categoría, tras estar 10 años de servicio e poseer el titulo de avogado. En Dodro si se produxo un paro no funcionamento do concello no ano 1935 pola falta de sesións plenarias dende finais de 1934 ata agosto de 1935.
O 18 de xullo de 1936 aparece a acta de posesión dos subdelegados, presidindo a sesión o delegado civil D. José González Fabeiro. A comisión xestora do concello de Dodro constitúese o 31 de outubro de 1936[6], e elixe Alcalde a D. José González Fabeiro.
A administración do concello non foi moi boa en liñas xerais, pero levouse sen excesivos problemas e sen conflictos a parte das reivindicacións de terreos, comunais ou privadas.
1.2. Política municipal e redes clientelares
Como noutros concellos só se conservan as actas de poucos anos[7], e as que se conservan están case todas en bo estado a pesar da mala conservación sufrida polo deficiente estado dos faiados da casa consistorial, lugar onde se gardan, ata o seu arranxo a finais dos anos 90.
Os Alcaldes que se coñecen para estes dous períodos son; D. Manuel Brañeiro Buela ( ?- 1885)[8], D. Fernando Conde Lois (17/1/1885 – 30/6/1885), D. Feliciano Barreiro Reboiras (1/7/1885 -? ), D. José Viturro Sóñora (? - 8/2/1910)[9], D. Manuel Rodríguez Batalla (8/2/1910 – 5/10/1911)[10], D. Ramón Suárez (1/1912 – 1/1914), D. Ramón Ferreirós Manselle (1/1914 – 3/1920) (26/2/1930 - 14/4/1931), D.Francisco Boga Manselle (3/1920 – 10/1923), D. Francisco Vázquez Torres (10/1923 – 30/3/1924), D. Constantino Pérez Carou ( 30/3/1924 – 27/3/1925), D. Manuel Pérez Lois (27/3/1925 – 26/2/1930), D. Juan Francisco Siage Rodríguez (14/4/1931 -1932 ), D. Benigno Baleirón Pérez (1932 - 18/7/1936) e D. José González Fabeiro ( 31/10/1936 - ?)[11].
En canto á ideoloxía política destes só hai datos para 1935, repartíndose os 11 escanos do concello da forma seguinte, PR 6, UR 3 e 1 os Independentes e UNR, aínda que a porcentaxe de votos nese ano é de, CEDA[12] e NR 30%, PR 25% e un 15% de abstención: Os estímulos que necesitaban os dodreses para votar por un partido eran a baixada dos impostos e as melloras gandeiras.
Os únicos rastros que se poden atopar en Dodro do sistema caciquil son a importancia, e o espazo que ocupan nos Libros de Actas a partir de 1901, ás listas[13] de alistamento para o servicio militar e ó sorteo de empregos públicos, sufrindo ambos rectificacións e censos, ademais dalgunha nova aparecida en xornais sobre o nomeamento dalguén con diñeiro para un posto público; á par disto tamén se coñece o roubo de urnas electorais na II República.
En canto á influencia, nos anos 34 e 35 só a tiñan os curas sobre as mulleres, o Alcalde sobre a parroquia de Santa María de Dodro[14] e o Xuíz sobre a de San Xulián de Laíño[15], quedando a de San Xoán de Laíño (a máis extensa) sen ningunha influencia importante. Na política só a tiñan o PR con D. Francisco Vázquez Enríquez que segue a Abad Conde, a CEDA con D. Ramón Fabeiro Vigo que cumpre as indicacións de Gil Casares e a NR con D. Estanislao Pérez Artime que segue as do Sr. Rodríguez Pérez.

2. ASOCIACIONISMO AGRARIO E POLÍTICO
2.1 Asociacións agrarias
En Dodro non houbo organización de ningún tipo nin asociacións agrarias, aínda que si houbo dúas cooperativas gandeiras, a de Productores de Laíño[16] e a de La Unión e tres sociedades de Seguros Mutuos de gando vacún e de cerda en Vigo, Revixós e Lestrove. A cooperativa de Productores de Laíño dedicábase á recollida e venta do leite, que era vendida na compostelá praza de Cervantes; tanto esta cooperativa como a outra desaparecen ó comezo da Guerra Civil.
En canto as asociacións de Seguros Mutuos de gando vacún e da cerda a primeira en fundarse foi a de Vigo sobre 1908, tendo como Presidente a Francisco Fraga, como Vicepresidente a Vicente González e de Vocais a Esteban Mariño, Francisco Reboiras, Ramón Rodríguez, Miguel Pérez e Manuel Barrigro, renovándose os cargos anualmente segundo a normativa vixente nese momento. Consérvanse poucos datos e case todos los datos son referidos a la renovación de los cargos, con algunhas menciones de los gastos o pequenos incidentes (un caso de abandono por desconformidade con los resultados); en 1924 todos os membros eran labradores agás o Vicepresidente que era carpinteiro, Presidente: Benito Baleirón Viturro, os gastos de 1923 foron de 5564 ₧; en 1925 é Presidente Celestino González; en 1926 prodúcese un cambio de directiva, Presidente: José Calvo, ademais o valor das reses da sociedade é de 65327 ₧; en 1927 o Presidente é Ramón Calvo; en 1928 segue a mesma directiva que comeza a renovarse cada dous anos. En 1929 fúndase a sección de Seguros Mutuos de cerda con domicilio en Vigo, casa Nº1 do municipio de Dodro, cos obxectivos de, Veterinario y medicinas para os socios, indemnización para as mortes de gando, recadación de diñeiro para tales fins entre os socios. Los repartimentos levaraos a cabo o Secretario, para entrar hai que formar parte da Sociedade de Seguros Mutuos e non ter gando vacún, o ganado será revisado todos os meses; en 1933 comeza de Presidente Ramón Pérez, pero despois dunha Xunta extraordinaria para elixir nova directiva éo Francisco Reboiras Vilas; finalmente en 1935 é Presidente Manuel Romero Calvo.
En 1923 créase a Sociedade de Seguros Mutuos de gando vacún e da cerda de Lestrove con domicilio na casa nº41 de la calle Real de Lestrove co obxectivo de indemnizar as perdas aos afiliados, a sociedade conta con Presidente, Vicepresidente, Secretario e 3 Vocais, cuns deberes e poderes de cada cargo moi parecidos á anterior; en 1924 ten 144 socios, un capital en gando vacún de 95.000 ₧ e en gando de cerda de 1.220 ₧, e cunhas perdas de 4.732 ₧ das que aboan 929, quedando 3.802 pesetas por pagar; en 1925 é Presidente Manuel Vigo Zembra e ten 6.252 ₧ de gastos das que faltan por pagar 1.374; en 1926 o Presidente é Rogelio Boga. En 1932 fúndase a “Unión de Lestrove” (Seguros Mutuos de ganado vacún y cerda) cos obxectivos de indemnizar perdidas de reses ós socios, ademais de dar veterinario e menciñas ós mesmos, consta dun Presidente, un Vicepresidente, 3 Vocais e un Secretario, tendo como primeiro Presidente a José Lorenzo.
O 11 de Setembro de 1920 fúndase a Sociedade de Revixós, Dodro (de ganado de cerda), tendo como Presidente a Ramón González Pérez; en 1923 o Presidente é Antonio Calvo Mariño, tendo no 2º semestre deste ano uns ingresos de 566 ₧ e 25 céntimos, e uns gastos de 566 ₧ e 25 céntimos; en 1924 Manuel Romero Calvo é o Presidente, cando teñen problemas ó non aceptar Ramón Pérez Pérez o cargo de Vicepresidente[17].
2.2 Movementos de oposición ó poder político e/ou económico
No concello de Dodro non houbo máis movementos de oposición ó poder político que a sinatura do Pacto de Lestrove producida o 26 de marzo de 1930, un acontecemento esencial para a proclamación en Galicia da II República, que se realizou no pazo da Ermida desta aldea de Dodro o 16 de marzo de 1930, feito nun momento de debilidade institucional no que a suposta clandestinidade é un mito; a esta reunión asisten unha gran cantidade de republicanos, pero ningún sector nacionalista, da ORGA e o Partido Radical (cos seus líderes á cabeza, Casares Quiroga e Abad Conde, respectivamente), o Partido Radical- Socialista, o Partido Republicano Federal, representantes da sección galega da FUE, algúns republicanos a título propio e varios sindicalistas ex- militantes da CNT; o obxectivo era crear unha estructura unitaria que representara a todo o republicanismo galego (a FRG) que busque, apostar por unha república democrática, a independencia sobre os partidos de ámbito estatal (igual que a ORGA), defender a propor un Estatuto de Autonomía para Galicia, crear un organismo unitario para unhas posibles eleccións. A partir da FRG darase un gran salto no republicanismo galego, sendo a representación recollida por provincias.
Tamén hai constancia en novas de xornais de sancións económicas polo incumprimento de normas[18], ó celebrar un baile sen autorización, e por negarse a vender excedentes da súa colleita[19]; tamén hai a nova da agresión cunha escopeta dun veciño a outro e da apertura do prazo para a cobranza da cota de consumos e arbitrios extraordinarios do terceiro trimestre.
APÉNDICE GRÁFICO
Corporación do concello de Dodro en 1935:
Alcalde: Benigno Baleirón Pérez de Unión Nacional R.
Tenente –Alcalde: Juan Boga de Unión Nacional R.
Concelleiros:Lino Boga Reboiras de Unión Nacional R.
Antonio Fabeiro Vigo de P. Radical.
Francisco Rodríguez Ares de P. Radical.
Serafín Gómez Viturro de P. Radical.
Francisco Rodríguez Gaciño de P. Radical.
Manuel Susavila Pérez de P. Radical
Jesús Fernández Suárez de P. Radical.
Ramón Ferreiros Manselle de Independente.
Secretario: Antonio Posse García, elixido por concurso[20].
Xuíz- Peregrino Brañeiro Rey.
Regulamento fundacional da sociedade de Vigo (copiados os primeiros artigos unicamente).
1º Componse dun Presidente, un Vicepresidente, cinco Vocais e un Secretario.
2º O Presidente e o Vicepresidente elíxense por maioría entre os 7 Vocais; o Secretario en xunta xeral dos socios.
3º 3 Vocais por Vigo, un por Dodro, 2 por Revixós e un por Lestrove. Elíxense por votación dos socios de cada lugar.
4º En caso de empate decide o Presidente.
5º Para entrar, debe presentarse ante o Secretario e firmar o presente documento.
6º Recoñecerase o gando dos afiliados ó entrar polos Vocais do lugar, así como dos futuros afiliados.
7º O Secretario fará o reparto de cotas cando morra unha res e se pague o seu valor.
8º O reparto será revisado por calquera antes do cobro, para verificar que as cotas son xustas con todos os membros.
Os demais artigos proseguen cos pagos e os deberes do Presidente.
Directivas da sociedade:
1924: Presidente: Benito Baleiron Viturro, Vicepresidente: Juan Viturro Pérez, Vocais: Benito Romero Morales, Manuel Morales Citoula, Ramón Citoula, Antonio Morales García, José Ramos Romero, Domingo Castró.
1925: Presidente: Celestino González, Vicepresidente: Avelino Legae, Vocales: Laureano Romero, José Citoula Lousavila, Benito Pérez Balerián, Marcelino Calero Touréz, José Ramos Romero. Secretario Juan Viturro. Secretario: José Tousio Romero.
1926: Presidente: Celestino González, Secretario: Juan Viturro. 65.327 Pesetas el valor de las reses de la sociedade. Cambio de directiva, Presidente: José Calvo, Vicepresidente: Juan Méndez Carballeira, Vocais: Ramón Calvo González, Francisco Pérez, Ramón Romero Reboiras, Ramón Diz Romero y Francisco Tourriz Vestido. Secretario: Juan Viturro Pérez.
1927: Presidente: Ramón Calvo, Vicepresidente: Antonio Vigo Batalla, Vocais: Rosendo Ferradas, Laureano Romero, Manuel Auqueira, José Pérez, Manuel Lusavila, Secretario: Juan Viturro.
1928: Presidente: Ramón Calvo, Vicepresidente: Antonio Vigo Batalla, Vocais: Rosendo Ferradas Vacal, Laureano Romero, Manuel Lausavila, Manuel Auqueira, José Pérez, Secretario: Juan Viturro.
20 de Outubro de 1933: Presidente: Ramón Pérez, Vicepresidente: Benito Pérez, Vocais: Ramón Lusavila, Manuel Torres, Ramón Citoula, Marcelino Calvo Tousis, Secretario: Antonio Romero.
1933: Presidente: Francisco Reboiras Vilas, Vicepresidente: Celestino González, Secretario: Antonio Romero, Vocales: Manuel Morales Citoulo, Avelino Torres Boga, Buenaventura Boga Pérez, Enrique Reboiras y Ramón Blanco Reboiras.
29 de Setembro de 1935: Presidente: Manuel Romero Calvo, Vicepresidente: Manuel Lampón Manselle, Vocais: Ramón Torres Tragarido, José Citoula Lusavila, Antonio Calvo Mariño, Frarreiseo Reboiras Tousis, Manuel Boga Cartiñas, Secretario: Antonio Romero Tousis.
Directivas da sociedade de Lestrove:
1924: Presidente: Manuel Vigo Zembra, Vicepresidente: Ramón Citoula Pérez, Vocais: Daniel Gil Diz, José Lorenzo Pérez, Juan Méndez Rodríguez.
1926: Presidente: Rogelio Boga, Vicepresidente: Manuel Anqueira Pérez, Vocais: Manuel Cardama Mariño, Avelino Torres Boga, Agustín Mourelle Castro, Secretario: Manuel Romero Ramos.
Delegado para Rebixós: José Romero Reboiras.
1927: Presidente Rogelio Boga, Vicepresidente: José Lorenzo por renuncia de Manuel Anqueira, Secretario: Manuel Romero.
1932: Presidente: José Lorenzo, Vicepresidente: Francisco Susavila Pérez, Vocais: Ramón Citoula Pérez, José Pérez, Secretario: Manuel Castro Lorenzo.
Directiva sociedade de Revixós:
11 de Setembro de 1920: Presidente: Ramón González Pérez, Vicepresidente: Ramón Pérez Pérez, Vocais: Marcelino Calvo Touris, Manuel Vigo Batalla, Joaquín Moreira Corbal, José Citoula Susavila y Lorenzo Romero.
1923: Presidente: Antonio Calvo Mariño, Vicepresidente: Antonio Calvo Romero, Vocais: Francisco Batalla, Juan Reboiras Vilas, Laureano Romero, José Citoula.
1924: Presidente: Manuel Romero Calvo, Vicepresidente: Ramón Pérez y Pérez, Vocais: Marcelino Clavo Touris, Ramón Citoula, Manuel Torres, Benito Romero Mordes, Avelino Leage Beiro, Secretario: José Tousis.
ABREVIATURAS UTILIZADAS
Km²: Quilómetro cadrado
ºC: graos centígrados
m: metro/s
D.: Don
₧: pesetas
PR: Partido Radical
UR: Unión Republicana
CEDA: Confederación Española de Derechas Autónomas
NR: Nacional Republicana
UNR: Unión Nacional Republicana
FUE: Federación Universitaria Española
CNT: Confederación Nacional del Trabajo
ORGA: Organización Republicana Gallega Autónoma
FRG: Federación Republicana Gallega
FONTES
ARQUIVÍSTICAS
- Arquivo municipal de Dodro[21] (Actas)
- Arquivo do Reyno de Galicia (asociacións e partidos)
HEMEROGRAFÍAS
- El Compostelano (1926 -1942)
- El Correo de Galicia (1903 -1918)
- El Pueblo Gallego (1931 -1936)
- La Voz de Galicia ( 28 de maio de 2007)
BIBLIOGRÁFICAS
- Equipo Ir Indo, “Galicia en comarcas: O Sar e Umia”, la voz de Galicia, Vigo, 2006.
- Figueira, Silvia, “Dodro un concello para ver”, concello de Dodro, Dodro, 2003.
[1] Data non fiable ó 100% pola falta de documentos municipais (actas) ata 1885.
[2] As parroquias de San Xoán e San Xulián de Laíño e Santa María de Dodro, por un lado e Padrón, Iria, Cruces, Herbón e Carcacía polo outro.
[3] Estas constitucións sóense celebrar na última semana de decembro ou na primeira de xaneiro.
[4] A Unión Patriótica.
[5] Que xa non se conserva pero que deixou pegada ó darlle nome a un lugar.
[6] A partir desta data non indaguei máis, pero existen datos.
[7] Dos 100 primeiros anos do concello só se conservan os de 36.
[8] Non hai datos directos do seu goberno.
[9] Non existen datos entre 1885 e 1900 polo que se descoñece o inicio do seu goberno.
[10] Entre o 5 de outubro de 1911 e xaneiro de 1912 preside os plenos o Tenente de Alcalde D. Francisco Rodríguez.
[11] Segue sendo Alcalde en 1937 pero eu deixei de indagar o 31 de outubro de 1936.
[12] Os seus votos veñen principalmente das mulleres que representan o 30% do censo. Tamén en Dodro a CEDA ten boas relacións co PR, existindo a hipotese dunha unión dos dous nas seguintes eleccións.
[13] Pero estas listas tamén teñen importancia porque son unha boa fonte censitaria ó conter estas información do soldado.
[14] A parroquia á que el pertencía, xa que vivía en Revixós.
[15] Probablemente esta tamén fose a súa.
[16] Esta foi unha das primeiras cooperativas creadas en Galicia, polo que a de La Unión tamén será unha das primeiras.
[17] Polo que se lle aplica o reglamento de acordo con ese caso.
[18] Pagadas con multas de 250, 150 e 75 ₧.
[19] Saldadas con multas de 2000 ou 3000 um.
[20] Concurso que tivo escasa influencia.
[21] Arquivo pouco numeroso e de difícil acceso por parte do Alcalde actual e da Secretaria principal do concello.

martes, 4 de noviembre de 2008

Concello de Dodro








Dodro é un concello da provincia da Coruña situado na vertente norte da desembocadura do río Ulla, ubicado entre os concellos de Padrón e Rois (cos que forma a comarca do Sar), Lousame e Rianxo e o río Ulla; este concello componse de 26[1] núcleos de poboación denominados aldeas, das que Tallós é a capital[2], estes agrúpanse en tres parroquias, San Xoán de Laíño, San Xulián de Laíño e Santa María de Dodro, ocupando unha superficie total de 36´08 Km²[3], e cunha poboación actual de 3131 habitantes. O clima do concello é o oceánico –hiperhúmido, encadrado dentro do subtipo galego das Rías Baixas, caracterizado por unha elevada pluviosidade e temperaturas mornas e cunha temperatura media de 12ºC cunha oscilación térmica superior ós 10ºC; en canto á orografía Dodro é unha zona prelitoral situada na Depresión Meridiana que aproveita o río Ulla ó dirixirse cara a súa desembocadura[4], así nun espazo tan pequeno coexisten dúas áreas ben contrastadas, unha baixa que coincide co Esteiro do Ulla, e outra no norte de tipo montañoso e cunha gran riqueza forestal, nesta área atópanse as maiores alturas do concello[5] e os Montes do Morouzo[6] un dos contrafortes da Serra do Barbanza. O esteiro do Ulla crea unha fermosa chaira litoral de sedimentos aluviais, na que se abren as marismas das Avesadas ( Brañas de Laíño, Lestrove e Dodro)[7] e varias illas entre as que destacan a Insua de Bexo e o “lombo do Ulla”, zona que se atopa protexida polos seus elevados valores ecolóxicos e paisaxísticos.
A historia de Dodro non está moi ben estudiada[8]; os primeiros vestixios de asentamento no concello, as catro mámoas da Paradegua[9](Bexo), datan do Neolítico, máis concretamente do Megalitismo, para a Idade do Bronce tamén hai restos, os petroglifos de Bouza Abadín (Imo); pero do período que máis restos existen é da cultura castrexa, existindo en Dodro, alomenos, seis castros[10] dos que destacan o de Lestrove, descuberto por D. Manuel Murguía, e o de Imo, o mellor conservado e moi estudiado; unidos a estes xacementos hai lendas sobre os mouros, Santiago Apóstolo e a comunicación entre eles e co Castellum Honesti (Torres de Oeste) mediante túneles; ningún destes xacementos se atopa nas mellores condicións, fundamentalmente polo aproveitamento da pedra para a construcción e a terra para o cultivo, feitos fomentados pola ignorancia, o descoñecemento e o afán exclusivista relacionado con algúns deles. De época romana non se conserva máis que a parte nova das Murallas de Bexo (o castro) e o Itinerario de Antonino. A falta de información converte o medievo de Dodro nunha incertidume, só se sabe que o castro de Lestrove foi a residencia dun xefe nesta época; incertidume que pouco se aclara en época moderna, da que só se coñece o asentamento de varias familias nobres[11] cos seus pazos e as súas propiedades no concello, neste momento tamén se constrúen outros monumentos; a falta de información ven provocada pola división, no Antigo Réxime, do actual concello en dúas xurisdiccións a de Lestrove e Dodro e a de Rianxo todas pertencentes á provincia de Santiago.
Segundo os datos coñecidos, pois os padróns máis antigos conservados son do ano 1945 e o censo de 1951, o concello de Dodro sempre contou con once edís no pleno municipal, os mesmos que actualmente, o que indica que a súa poboación non sufriu moitos cambios ó longo deste tempo; dende o ano 1900 esta poboación non baixa dos 3100 habitantes, ata o ano 20 segue medrando, sufre unha suave caída nos anos 20 -30, da que se recupera, a pesar da Guerra Civil, no período 30 -40, como consecuencia da emigración polos anos da fame da posguerra en 1970 descendera a poboación, aumentando dende este momento ata o ano 2000 no que volve a comezar a baixar a poboación; durante o século XX a poboación moveuse entre os 3100 e os 3700 habitantes. A poboación actual de Dodro, ó igual que a de gran parte de Galicia, estase avellentando. O despoboamento xa provocou a desaparición dunha aldea.
O patrimonio artístico, histórico e arquitectónico que se conserva non é moi abundante, pero si interesante e con certa importancia. Existen, case todos en perfecto estado, diferentes mostras de arquitectura relixiosa[12], civil[13]e popular[14]; este patrimonio conservase moi ben, exceptuando algúns[15], sendo restaurados e coidados nos últimos anos grazas á colaboración dos veciños e do concello que conseguiu subvencións e se preocupou por mantelos, aínda que a situación dalgún non é tan boa como debería[16], e pódense seguir contemplando e desfrutando.
[1] Coñécese a existencia doutro núcleo na parroquía de San Xoán de Laíño que quedou desabitado a finais do século XIX principios do XX.
[2] Xa foron capital, antes que Tallós, Lestrove e Vigo.
[3] San Xoán de Laíño con 6 aldeas e 17.18 km², San Xulián de Laíño con 13 aldeas e 11.70 km² e Santa María de Dodro con 7 aldeas e 7.20 km².
[4] Situada, legalmente uns 2 km máis adiante, e xeográficamente uns 5 km.
[5] A Lomba da Poza con 576 m, Caldebarcas con 312 m e o Carboeiro.
[6] Pequena serra formada polos montes Caldebarcas e Vilar e inserta nos Montes do Valeirón.
[7] Máis coñecidas como Brañas de Laíño.
[8] Por desinterese e pola falta de documentos.
[9] Preto destas, no alto da Paradegua xa no concello de Rianxo, hai máis mámoas, polo que o pobo ou pobos que as construíu podía vivir nun concello ou noutro.
[10] O da Veiga de Abaixo en Bexo, o de Lestrove, o de Traxeito, o do Monte Xián en Revixós, o de Imo e o de Castro. Xunto a estes xacementos existen variopintas formacións rochosas.
[11] Os Ballesteros no pazo de Tarrío, os Ermida no da Ermida, os Bendaña e o de Vigo e os arcebispos no de Lestrove.
[12] As igrexas parroquiais, San Xulián de Laíño (anterior ó século XVII), Santa María de Dodro (1718) e San Xoán de Laíño (1754); as capelas, San Mauro de Bexo (século XVII) e Virxe do Bo Parto e do Leite; cabe destacar ademais o San Pedro e a Belén de pedra conservados na capela de Bexo e as casas rectorais.
[13] Os pazos, Tarrío (1567), Ermida (século XVI), Lestrove (século XVI) e Vigo.
[14] Casas antigas, hórreos ( a Lavandeira en Imo, século XVIII), pombais (Lestrove, Imo, Teaio e Manselle), cruceiros (Cruz do Avelán e Bustelo), muíños (Chenlo, A Devesa, Bexo, Sar) e reloxos de sol.
[15] O pazo de Vigo xa que a súa torre e outros motivos están no pazo sadense de Meirás, os muíños (Bexo) que están caídos ou desapareceron e algúns hórreos e casas tamén mal conservados.
[16] Pero nisto teñen máis culpa as comunidades de montes, asociacións e veciños que o concello.